Heddiw, mae'r Ymddiriedolaethau Natur yn cyhoeddi Gweledigaeth ar gyfer dychwelyd afancod i Gymru a Lloegr gan gyflwyno'r achos dros ddod â'r rhywogaeth allweddol hon yn ôl i afonydd yn y ddwy wlad. Mae afancod yn adnabyddus am eu heffeithiau hynod fuddiol ar wlyptiroedd a gallent chwarae rhan bwysig wrth atal llifogydd, hidlo dŵr a hybu cynefin bywyd gwyllt.

Dair blynedd ers dechrau ymgynghoriad Defra ar afancod a bron i ddwy flynedd ers i ddeddfwriaeth gydnabod afancod yn swyddogol fel rhywogaeth frodorol yn Lloegr, mae Llywodraeth y DU wedi methu dro ar ôl tro â rhoi’r camau angenrheidiol ar waith ar gyfer eu dychwelyd. Mae hyn yn cynnwys cyhoeddi trwyddedau ar gyfer dychwelyd afancod i’r gwyllt yn Lloegr a chyhoeddi cynlluniau strategol i alluogi ailgyflwyno afancod. Yng Nghymru mae diffyg deddfwriaeth o hyd ar ddiogelu afancod a galluogi eu rheolaeth effeithiol. Er gwaethaf arwyddion gwleidyddol blaenorol y byddai gollyngiadau i’r gwyllt yn cael eu caniatáu, nid yw wedi digwydd hyd yn hyn.

Mae gweledigaeth newydd yr Ymddiriedolaethau Natur yn egluro sut y byddai rhyddhau afancod i’r gwyllt – yn hytrach na mewn safleoedd caeedig a ganiateir ar hyn o bryd –yn galluogi afancod i ddod yn rhan o'n hecoleg frodorol, gan ddarparu'r offeryn adfer naturiol mwyaf pwerus i'n gwlyptiroedd dan fygythiad, ynghyd a llu o fanteision i gymdeithas.

Ym marn Rob Stoneman, cyfarwyddwr adfer tirwedd yr Ymddiriedolaethau Natur:

“Mae manteision afancod yn cael eu cydnabod yn eang ac mae llawer o dystiolaeth – ond ledled Cymru a Lloegr, mae’r broses o ailgyflwyno’r rhywogaeth allweddol hon wedi arafu. Mae astudiaethau gwyddonol niferus wedi dangos bod afancod yn gwella ansawdd dŵr, yn sefydlogi llif dŵr yn ystod cyfnodau o sychder a llifogydd, ac yn rhoi hwb enfawr i gynefinoedd ac i fywyd gwyllt arall. O ystyried yr argyfyngau hinsawdd a natur, mae angen afancod yn ôl yn y gwyllt i roi help llaw i ni ddatrys yr heriau hyn.”

“Mae natur angen afancod - ond ar hyn o bryd mae'r mamaliaid hynod yma unai yn byw mewn llociau ble mae'r budd i'r gymuned yn gyfyngedig, neu wedi cael eu rhyddhau yn anghyfreithlon heb gynlluniau rheolaeth i gefnogi rheolwyr tir. Mae’n rhaid i Lywodraethau’r DU dderbyn bod afancod yma i aros a chofleidio’r nodweddion cadarnhaol gwych a ddaw yn eu sgil, fel y gall cymdeithas elwa hefyd.”

Er mwyn cefnogi'r uchelgais i ddod ag afancod yn ôl i'r gwyllt, mae'r Ymddiriedolaethau Natur yn galw ar Lywodraethau'r DU a Chymru i:

Gyhoeddi strategaeth uchelgeisiol i ailgyflwyno afancod

• Ariannu ffermwyr a rheolwyr tir yn y ddwy wlad er mwyn gwneud mwy o le i ddŵr ar eu tir
• Gefnogi grwpiau rheoli afancod
• Gadarnhau yr hawl i bob afanc gwyllt aros yng Nghymru a Lloegr
• Adnabod afancod fel rhywogaeth frodorol yng Nghymru a rhoi amddiffyniad cyfreithiol llawn iddynt

Mae’r Ymddiriedolaethau Natur wedi ymrwymo i weithio gyda chymunedau ac awdurdodau i gefnogi rhyddhau afancod i’r gwyllt yn llwyddiannus ledled Cymru a Lloegr. Mae’r ymrwymiad hwn yn cyd-fynd â tharged Llywodraeth y DU i ddiogelu 30% o dir ar gyfer byd natur erbyn 2030. Mae’r Ymddiriedolaethau Natur eisiau gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid a rhanddeiliaid i sicrhau y gall Grwpiau Rheoli Afancod alluogi pobl i fyw mewn cytgord ochr yn ochr ag afancod.

Bydd gwaith modelu a wneir gan Brifysgol Caerwysg a’r Ymddiriedolaethau Natur yn helpu rheolwyr tir i ddeall pa ardaloedd sydd fwyaf addas ar gyfer afancod – bydd y gwaith hwn yn galluogi grwpiau afancod i ddeall ble i ganolbwyntio ymdrechion ailgyflwyno a rheoli.

Meddai Pete Burgess, cyfarwyddwr adfer natur Ymddiriedolaeth Natur Dyfnaint:.

“Ers 2011 cefais y fraint o gefnogi partneriaethau ailgyflwyno afancod a gwelais dros fy hun allu di gymar y rhywogaeth i ddod a bywyd yn ôl i’n hafonydd a’n gwlyptiroedd. Brwydrodd pobl yn Nyfnaint yn galed i gadw’r afancod pan gadarnhawyd eu bod yn bridio ar afon leol am y tro cyntaf yn 2014. Mae Ymddiriedolaeth Natur Dyfnaint bellach ar flaen y gad o ran cefnogi tirfeddianwyr, defnyddwyr afonydd a chymunedau i fyw ochr yn ochr ag afancod.

“Mae’r anifeiliaid hynod hyn wedi gwneud llawer dros dwristiaeth a busnesau lleol. Drwy ein partneriaeth â Phrifysgol Caerwysg rydym wedi dangos y llu o fanteision eraill y mae afancod yn eu darparu – megis lleihau’r llifogydd brig mwyaf niweidiol a darparu cyflenwadau cyson o ddŵr ar adegau o sychder. Mae astudiaethau annibynnol hefyd wedi dangos bod nifer y bobl oedd o blaid ailgyflwyno afancod wedi cynyddu i 90% ers dechrau Arbrawf Afanc Afon Otter.

Meddai yr Athro Richard Brazier, Cyfarwyddwr y Ganolfan Gwydnwch yn yr Amgylchedd, Dŵr a Gwastraff (CREWW) ym Mhrifysgol Caerwysg:

“Mae corff sylweddol o dystiolaeth wyddonol yn cefnogi effeithiau cadarnhaol ailgyflwyno afancod. Nid yw’n syndod, fel rhywogaeth allweddol sydd wedi esblygu dros filiynau o flynyddoedd, fod yr afanc wedi addasu i greu ecosystemau sy’n gallu gwrthsefyll sychder, llifogydd a’r ystod eang o ffyrdd y mae bodau dynol yn diraddio’r amgylchedd. Byddem yn elwa o ddysgu oddi wrth y rhywogaeth hon. Mae adnewyddu ein cydfodolaeth â’r anifail hwn, ac felly alluogi’r afanc i addasu tirweddau a all eto ddarparu llu o wasanaethau ecosystem i gymdeithas, yn beth amlwg a synhwyrol i’w wneud.”