Mae Gwarchodfa Natur Spinnies Aberogwen yn un o’r 35 o warchodfeydd natur sy’n eiddo i Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru neu’n cael eu rheoli ganddi, ac mae’n adnabyddus ymhlith gwylwyr adar lleol fel un o’r llecynnau gorau i weld adar anhygoel.

Glas y dorlan yw aderyn enwocaf Spinnies, gan ddenu pobl o bell ac agos, ac rydym hefyd wedi cael ymweliad prin gan walch y pysgod yn ôl yn 2022, gan arwain at adarwyr brwd, profiadol a dibrofiad fel ei gilydd, yn heidio i’r cuddfannau. Ond mae cymaint o adar i’w gweld, drwy gydol y flwyddyn.

Os ydych chi'n newydd i wylio adar, a ddim yn gwybod ble i ddechrau, un o'r ffyrdd gorau o ddysgu ydi nid drwy wylio gyda'ch llygaid, ond drwy wrando gyda'ch clustiau. Bydd llawer o wylwyr adar profiadol yn adnabod aderyn wrth ei gân neu ei gri yn aml, ac ar ôl hynny, byddant yn cadarnhau'r rhywogaeth gyda'u sbienddrych neu eu golwg yn unig. Mae dysgu cân a chri unigryw pob aderyn yn ffordd dda o ddechrau arni, yn enwedig os nad ydych chi mor gyflym am ddilyn yr adar gyda'r sbienddrych eto.

Gan fod cymaint o wahanol rywogaethau o adar yn Spinnies Aberogwen, mae sawl cân a chri wahanol y gallwch chi wrando arnyn nhw, ar hyd a lled y warchodfa. Yn y warchodfa, fe allwch chi ddod o hyd i dair cuddfan wahanol. Heddiw, fe fyddem yn hoffi eich cyflwyno chi i'r Brif Guddfan a'r gwahanol synau adar y gallwch chi eu clywed yno.

Y Brif Guddfan

Y Brif Guddfan, sy’n cael ei galw yn aml yn Guddfan y Môr, ydi’r guddfan fwyaf adnabyddus, gan mai dyma’r un y byddwch chi’n dod o hyd iddi pan ewch chi i mewn drwy’r brif giât werdd a cherdded i fyny ac o amgylch llwybr y coetir. Ar ddiwedd y llwybr, bydd ail giât wen i gamu drwyddi, a bydd y llwybr ar y chwith yn eich arwain chi at y brif guddfan, tra bydd y llwybr yn syth o’ch blaen yn eich arwain chi at y ddôl ac un o’r llwybrau a fydd yn mynd â chi i'r lan.

Mae gan y guddfan ffenestri ar bob ochr, fel eich bod chi nid yn unig yn gallu gweld môr-lynnoedd Gwarchodfa Natur Spinnies Aberogwen, ond hefyd traethlin Afon Ogwen, sy'n golygu bod cymaint o adar y gallwch chi eu gweld yn y guddfan yma.

Allan ar y lan, fe allwch chi weld llawer o adar y glannau, yn enwedig ar lanw isel pan maen nhw allan yn bwydo. Mae rhai o'r adar y glannau yma’n cynnwys y crëyr bach, y crëyr glas, elyrch dof, gylfinirod, coegylfinirod, piod y môr, pibyddion coesgoch a phibyddion coeswyrdd.

Weithiau mae posib gweld crehyrod bach a chrehyrod glas yn agos at ei gilydd yn Spinnies Aberogwen. Mae crehyrod bach yn aml yn dawel, ac eithrio yn ystod y tymor magu pan mae eu cri'n swnio fel chwyrnu a chrawcian. Mae’r crëyr glas yn gwneud sain “ffrainc” cras, uchel, yn ogystal â gwichian a chrawcian.

Er bod elyrch dof yn cael yr enw ‘mute swans’ yn Saesneg, dydyn nhw ddim yn fud, dim ond nad ydi’r synau “heeorr” utganol, cras a’r synau hisian isel yn teithio mor bell ag y mae cri elyrch eraill.                   

Mae gylfinirod a choegylfinirod yn eithaf tebyg yr olwg, gyda choegylfinirod yn llai a gyda phlu tywyllach. Efallai bod llai o goegylfinirod i’w gweld nag o ylfinirod, gan eu bod yn magu mewn ardaloedd gogleddol, gan fudo i ardaloedd eraill yn ystod y gwanwyn a’r hydref. Mae cri’r gylfinir yn dechrau’n araf cyn codi momentwm i drydar cyflym o “whawp” “whoi” a “cyr-li”. Mae cri’r coegylfinir yn “pipipipipipipip” uchel a chyflym.

Mae piod y môr yn gwneud synau “clip”, “clîp” neu “clîp-a-clîp” sydd yn aml yn creu corws treiddgar pan mae haid i’w clywed.         

Mae cri’r pibydd coesgoch yn eithaf nodedig yn aml, weithiau’n gerddorol, weithiau’n felancolaidd - “teu!”, “teu-hw”neu “te-hwhw” ond dydi cri’r pibydd coeswyrdd ddim mor siarp ac mae’n ganu uwch, traw cyson - “tew-tew-tew”.

Ar draws yr aber, efallai y gwelwch chi adar rhydio eraill fel pibydd y mawn, y cwtiad torchog, pibydd yr aber, y rhostog gynffonfraith a’r rhostog gynffonddu, a chwtiad y traeth, ac efallai hefyd y gwelwch chi adar eraill fel chwiwellod, hwyaid yr eithin, hwyaid llygad-aur, hwyaid brongoch, hwyaid danheddog, hwyaid mwythblu, gwyachod mawr copog a gwyddau llwyd. Gydag adar rhydio, fe fyddwch chi’n aml yn clywed y gri yn unig, yn hytrach nag unrhyw gân.

Yn rhan nesaf y gyfres, byddwn yn aros yn y Brif Guddfan ac yn edrych draw dros y môr-lyn ar yr olygfa, ac yn gwrando ar gân yr adar.  

NESAF: Cân yr Adar yn Spinnies Rhan 2